داروهای بدون نسخه به داروهایی گفته می شود که در حجم محدود و از طریق داروخانه، می تواند بدون نسخه پزشک در اختیار بیماران قرار گیرد، سازمان غذا و داروی هر کشور بنا بر شرایط خاص اجتماعی و اقتصاد و توانمندی های کارخانه های داروسازی آن کشور لیست خاصی از داروها را تحت عنوان داروهای بدون نسخه تهیه کرده تا در شرایط خاصی در اختیار متقاضیان دریافت آنها قرار گیرد.

توجه دقیق به دو نکته مهم در دریافت داروهای بدون نسخه حائز اهمیت است:

1. داروهای OTC برای مصرف در زمان کوتاه و شرایط خاص قابلیت استفاده دارند.

2. داروهای بدون نسخه بایستی تحت نظارت مسؤول فنی داروخانه تهیه و مصرف شود.

از آنجایی که هر دارویی می تواند عارضه جانبی داشته باشد و مصرف خودسرانه و طولانی مدت حتی ساده ترین و شایع ترین داروها می تواند تهدیدکننده حیات بیماران باشد، هنگام مراجعه به داروخانه چنانچه با پاسخ منفی مسؤول فنی رو به رو شدیم هرگز نباید برای دریافت دارو اصرار کنیم.

سازمان غذا و داروی ایران لیست 59 دارو را که می تواند در شرایط ویژه ای بدون نسخه در اختیار بیماران قرار گیرد ابلاغ کرده است؛ از آنجایی که بی توجهی به عوارض و مشکلاتی مانند مسمومیت دارویی می تواند تشدید کننده برخی بیماری های غیرواگیر در جامعه و تهدید کننده سلامت باشد، در ادامه به برخی از این عوارض می پردازیم:

1. داروهای بدون نسخه برای درد و تب

«استامینوفن»

ـ رایج ترین داروی بدون نسخه برای تب و درد است.

ـ در بیماران مبتلا به بیماری های کبدی منع مصرف دارد

ـ مصرف آن در کودکان بستگی به وزن آنها دارد.

ـ مصرف مداوم آن می تواند موجب بروز مسمومیت دارویی شود.

«آسپیرین»

ـ غیر از تسکین درد و تب، در دوزهای مشخصی می تواند در جلوگیری از حمله قلبی و سکته مغزی مؤثر باشد.

ـ آسپیرین در کودکان زیر 14 سال به علت احتمال التهاب مغزی نباید مصرف شود.

ـ در افرادی که سابقه التهاب زخم یا خونریزی معده دارند منع مصرف دارد.

«ایبوبروفن»

ـ در افراد مبتلا به بیماری های کلیوی و کسانی که سابقه خونریزی معده و روده دارند، نباید مصرف شود .

ـ در افرادی که از داروهای رقیق کننده خون استفاده می کنند، منع مصرف دارد.

2. داروهای بدون نسخه برای عطسه و آبریزش بینی

«دیفن هیدرامین»

ـ مهمترین عارضه آن خواب آلودگی است و در افرادی که مشاغل حساس دارند بایستی با احتیاط مصرف شود.

ـ مصرف دیفن هیدرامین و سایر آنتی هیستامین ها در کودکان بستگی به وزن آنها دارد.

3. داروهای بدون نسخه برای درمان اسهال

«لوپرامید»

ـ در 24 ساعت اول پس از شروع اسهال توصیه نمی شود.

ـ چنانچه اسهال حاوی خون و یا مشکوک به آن باشد، لوپرامید نباید بدون مشورت پزشک استفاده شود.

ـ اگر در نتیجه مصرف لوپرامید علامتی مانند تب، نفخ، تهوع و استفراغ بروز کند مصرف دارو بایستی متوقف شود.

4. داروهای بدون نسخه برای درمان یبوست

«بیزاکودیل»

ـ مصرف مکرر این دارو می تواند باعث وابستگی و اعتیاد شود.

ـ اگر همراه با یبوست درد مزمن شکم، تب و یا احتمال خونریزی از روده وجود داشته باشد، قبل از مصرف دارو مشاوره با پزشک الزامی است./سهیلا کمال زاده

دکتر «مصطفی قائمی نیا» مدیر تحقیق و توسعه معاونت غذا و داروی دانشگاه علوم پزشکی و خدمات بهداشتی درمانی شیراز