عقرب گزیدگی یکی از معضلات بهداشتی درمانی در بسیاری ازنقاط دنیا از جمله نواحی گرمسیری ایران محسوب می شود که در این مطلب به عوارض و راه های پیشگیری از آن پرداخته شده است.

عقرب ها بندپایان هشت پایی هستند که نیش دردناکی دارند و در بعضی موارد ممکن است از نظر بالینی از مارها مهمتر باشند. سم عقرب در یک زوج غده واقع در آخرین بند ضمیمه بدن قرار گرفته است. قسمت دمی مزبور به یک نیش سوزنی و خمیده ختم می شود. درجه سمیت عقرب ها به اندازه و رنگ آنها بستگی ندارد و به عبارت دیگر اندازه و شکل ظاهری عقرب ها اهمیت پزشکی آنها را تعیین نمیک ند. عقرب ها ممکن است برای دفاع از خود، انسان را مورد گزش قرار دهند و به صورت ذاتی جانوران مهاجمی نیستند، فعالیت عقرب ها اغلب در شب و در فصول گرم سال است.

پدیده عقرب گزیدگی در روستایی ها و حاشیه شهرها به عنوان یکی از عوامل مهم مرگ و میر کودکان در مناطق اندمیک شناخته شده است.

بروز و شدت آثار بالینی عقرب گزیدگی بستگی به جنس و گونه عقرب، فصل گزش، شرایط فیزیولوژیک جانور، دفعات گزش و میزان زهر تزریق شده و همچنین سن، وزن و وضعیت سلامتی فرد گزیده شده دارد. اغلب گزش عقرب های محیط خشک و صحرایی و یا گرم به علت بالا بودن غلظت زهر خطرناک تر از نمونه های مشابه در نواحی سرد و مرطوب است. به همین دلیل موارد عقرب گزیدگی در ایران که از نظر پزشکی بیشتر مورد توجه قرار می گیرند، مربوط به نواحی جنوب غربی و نواحی خشک و کویری کشور است.

بسیاری از گونه های عقرب کم خطر هستند و نیش آنها حتی ممکن است باعث بروز درد شدید یا حساسیت و سوزش گردد که اغلب بدون هیچ عوارضی به صورت تدریجی از بین می رود. در مورد زهر عقرب های سمی و خطرناک علائمی مانند تنفس سریع، عرق کردن زیاد، افزایش ترشحات بزاق، تهوع، استفراغ و تشنج دیده می شود. در حالی که تلفات اغلب به علت صدمه قلبی یا فلج دستگاه تنفس پیش می آید.

در عقرب گزیدگی کمک های اولیه اختصاصی وجود ندارد. در این موارد شکافتن و مکیدن محل گزش توصیه نمی شود، زیرا ممکن است ضایعات موضعی را تشدید کند. بهترین کار این است که بیمار آرام بماند تا جذب زهر به بدنش کاهش یابد. بستن محکم عضو آسیب دیده در بالای محل نیش و گذاشتن کیسه یخ در محل نیش می تواند بروز عواقب مسمومیت را تا زمان مراجعه به مرکز درمانی به تاخیر اندازد.

برای پیشگیری از عقرب گزیدگی توصیه می شود از انباشتن سنگ، چوب، علوفه و موارد مشابه در اطراف محیط مسکونی به مدت طولانی خودداری شود. سوراخ ها و حفره های اطراف ساختمان مسدود شود، بهتر است ساختمان از محیط اطراف مرتفع تر باشد. از فرو بردن دست زیر سنگ ها حفره ها و سوراخ های فاقد دید کافی خودداری شود. برای خوابیدن در محیط باز از تخت مناسب استفاده شود. قبل از پوشیدن لباس و یا کفش از نبود حشرات اطمینان حاصل شود و از پا برهنه راه رفتن در محیط باز، به ویژه در شب خودداری شود. همچنین در صورت سفر به مناطق آلوده کیف کمک های اولیه همراه باشد./101

دکتر «ابوذر سلطانی»، عضو هیات علمی گروه حشره شناسی دانشگاه علوم پزشکی شیراز

پایان خبر