ید یک ماده مغذی ضروری برای بدن است. حیاتی ترین نقش آن در بدن، شرکت در ساختمان هورمون های تیروئیدی است. این هورمون ها در رشد و تکامل جسمی و ذهنی، عملکرد طبیعی مغز و سیستم عصبی، حفظ دمای بدن، تولید انرژی و سوخت و ساز موثر هستند.

با توجه به نقش موثر و حیاتی «ید» در تکامل عصبی_روانی جنین در طول زندگی داخل رحمی و تا دو سال پس از تولد، دریافت ناکافی ید در زمان بارداری ممکن است سبب بروز عوارض در مادر و اختلال تکاملی سیستم عصبی جنین و نوزاد شود.

شایعترین پیامد کمبود ید که در طول تکامل جنین و اوایل نوزادی بروز می کند شامل سقط جنین، مرگ داخل رحمی جنین و در موارد کمبود شدید آن، تاخیر شدید و غیر قابل برگشت فعالیت های مغزی، رشد فیزیکی – عصبی، شناختی – رفتاری نوزاد است.

تغییرات عمده در عملکرد غده تیروئید در زمان بارداری طبیعی و شیردهی شامل افزایش تولید هورمون تیروئید، افزایش دفع ادراری ید، ترشح ید در شیر مادر و نیاز جنین به ید است که باعث افزایش نیاز به «ید» در زنان باردار و مادران شیرده می شود.

به طور ایده آل ذخیره ید داخل غده تیروئید زنان قبل از باردار شدن باید به حد کافی برسد. بنابراین انجمن تیروئید آمریکا توصیه می کند که تمام بانوانی که در سن باروری بوده و تمایل به بارداری داشته باشند، نه تنها در مناطق دچار کمبود ید، بلکه در مناطق با دریافت ید کافی نیز باید روزانه 150 میکروگرم مکمل ید دریافت کنند. این توصیه از سوی سازمان بهداشت جهانی و سازمان یونیسف مورد تایید قرار گرفته است.

اندازه گیری میانه ید ادرار دانش آموزان، برای ارزیابی کفایت ید رسانی جامعه مورد استفاده قرار می گیرد. در صورتی که این میزان بیش از 100 میکروگرم در لیتر باشد نشان دهنده کفایت دریافت ید است. بر اساس توصیه سازمان بهداشت جهانی و انجمن تیروئید آمریکا در زمان بارداری و شیردهی مقدار مطلوب میانه غلظت ید ادرار بیش از 150 میکرو گرم در لیتر است.

با توجه به نتایج نخستین پایش ملی ید، دریافتی زنان باردار کشور در سال 1394، موید کمبود متوسط ید در جمعیت هدف بود و بر اساس توصیه انجمن های علمی دنیا، مکمل یاری ید زنان باردار کشور از سال 1396 آغاز شد. در این برنامه به تمام بانوان کشور در سن باروری از دست کم سه ماه قبل از بارداری تا پایان سه ماه نخست بارداری قرص های یدوفولیک حاوی 150 میکرو گرم ید و از اوایل سه ماه دوم بارداری تا پایان دوره شیردهی کپسول های مولتی ویتامین حاوی 150 میکروگرم ید توصیه شد.

بررسی ها نشان داد که برنامه همگانی مکمل یاری ید در تامین ید موردنیاز بانوان باردار کشور بسیار موثر بوده و می تواند از بروز اختلال در رشد و نمو و تکامل سیستم اعصاب مرکزی جنین و عقب ماندگی ذهنی که به علت کم کاری غده تیروئید مادر ناشی از کمبود ید در دوران بارداری حاصل شود، جلوگیری کند. بنابراین زنان باردار و شیرده در زمان بارداری و شیردهی علاوه بر مصرف متعارف نمک طعام یددار تصفیه شده (حداکثر کمتر از 5 گرم در روز) نیازمند دست کم 150 میکروگرم مکمل ید نیز هستند./ا.کشاورزی

«اعظم فرمانی» کارشناس گروه بهبود تغذیه جامعه معاونت بهداشت دانشگاه علوم پزشکی و خدمات بهداشتی درمانی شیراز