پوکی استخوان (Osteoporosis) بیماری شایعی است که موجب ضعیف شدن استخوان ها شده و خطر شکستگی استخوان ها را افزایش می دهد؛ زمانی که فرد دچار پوکی استخوان است، با افتادن های عادی، ضربه های معمولی و یا در مراحل شدید حتی با یک سرفه ممکن است، استخوان هایش بشکند.

شکستگی های مربوط به پوکی استخوان اغلب در لگن، مچ دست و ستون فقرات رخ می دهد.

استخوان، بافتی زنده در بدن است که به صورت مداوم جذب و جایگزین می شود؛ پوکی استخوان، زمانی رخ می دهد که تولید استخوان های جدید با مرگ استخوان های قدیمی برابر نیست.

پوکی استخوان در زنان و مردان و همه نژادهای مختلف انسان ها رخ می دهد، اما افراد سفید پوست و زنان آسیایی به ویژه زنان پس از سن یائسگی در خطر بیشتری برای ابتلا به این بیماری است.

داروها، رژیم غذایی سالم و ورزش می توانند در پیشگیری و درمان این بیماری تاثیرگذار باشد.

نشانه های پوکی استخوان

پوکی استخوان اغلب در مراحل اولیه علامت ویژه ای ندارد و نشانه های آن کم کم پس از اینکه بیماری پیشرفت کرد، خود را نشان می دهد.

بعضی از نشانه های شایع پوکی استخوان شامل درد مفاصل، مشکل در ایستادن، مشکل در راست نشستن، کوتاه شدن قد در گذر زمان و آسان شکستن استخوان با ضربات کم شدت است.

هر چند پوکی استخوان به خودی خود دردناک نیست، اما شکستن استخوان در اثر پوکی استخوان دردناک است؛ شایع ترین شکستگی استخوان در این بیماری، شکستن استخوان های ستون فقرات است.

علت های ابتلا به پوکی استخوان/ افراد در خطر پوکی استخوان

پوکی استخوان زمانی رخ می دهد که تولید استخوان های جدید با مرگ استخوان های قدیمی برابر نمی باشد، در این حالت تراکم استخوان کاهش یافته و فرد دچار پوکی استخوان می شود. عواملی که در ابتلا به این بیماری نقش ایفا می کنند، شامل پنج دسته، خطرات و عوامل تغییر ناپذیر، سطح هورمونی، عوامل تغذیه ای، مصرف داروهای استروئیدی و دیگر داروها و سبک زندگی است.

سطوح هورمونی و پوکی استخوان

هورمون های جنسی: کاهش سطح هورمون استروژن در یائسگی یکی از مهم ترین عوامل ابتلا به پوکی استخوان است؛ همچنین سطح استروژن در بانوان هنگام درمان با بعضی از شیوه های درمان سرطان نیز کاهش می یابد.

در مردان، سطح تولید تستوسترون در گذر زمان کاهش می یابد و همچنین بعضی از انواع درمان های سرطان پروستات نیز سبب کاهش سطح تستوسترون می شود؛ این کاهش سطح هورمون های جنسی در بانوان و مردان می تواند موجب ضعیف شدن استخوان ها شود.

مشکلات تیروئیدی: مقدار زیاد هورمون تیروئید می تواند سبب ضعف استخوانی شود. زمانی هورمون تیروئید خون زیاد است که فرد تیروئید پرکار داشته و یا میزان زیادی دارو برای درمان کم کاری تیروئید دریافت کند.

دیگر غدد: پوکی استخوان با بیماری های غدد دیگر از جمله «پاراتیروئید پرکار» و «غدد آدرنال» نیز در ارتباط است.

عوامل تغذیه ای و پوکی استخوان

کمبود دریافت کلسیم، در صورتی که طولانی مدت باشد، می تواند سبب ابتلا به پوکی استخوان شود.

افراد دچار اختلال های یا افراد دچار بیماری کم اشتهایی، در خطر بیشتری برای ابتلا به پوکی استخوان هستند. دریافت غذای کم می تواند میزان کلسیم در بدن را کاهش دهد. همچنین بی اشتهایی می تواند سبب توقف قاعدگی در زنان و به تبع آن، افزایش خطر ابتلا به پوکی استخوان شود.

جراحی دستگاه گوارش، افرادی که با جراحی سایز معده خود را کاهش داده و عمل «بای پس معده» انجام می دهند و یا بخشی از روده را بر می دارند، در خطر بیشتری برای ابتلا به پوکی استخوان هستند.

ارتباط مصرف داروهای استروئیدی و دیگر دارو ها با پوکی استخوان

مصرف طولانی مدت داروهای «کورتیکواستروئیدی»، با ساخت استخوان تداخل دارد؛ همچنین احتمال ایجاد پوکی استخوان با مصرف طولانی مدت برخی از داروهای ضدافسردگی، ضدزخم های گوارشی، ضدسرطان و رد پیوند اعضا وجود دارد.

تشخیص پوکی استخوان

پوکی استخوان در بسیاری اوقات در یک رادیوگرافی ساده دیده می شود. در این عکس برداری، پزشک ممکن است با دیدن کم شدن خطوط داخل استخوان اسفنجی و یا دیدن نازک شدن استخوان «کورتیکال» به وجود پوکی استخوان شک کند. وقتی پوکی استخوان در رادیوگرافی قابل تشخیص است که بیش از سی درصد تراکم استخوان از دست رفته است، با این حال رادیوگرافی ساده ابزار دقیقی برای سنجش میزان تراکم استخوان نیست.

امروزه برای سنجش تراکم استخوان بیشتر از روش (Dual-energy X-ray) DXA استفاده می شود.

افراد بالای 65 سال، افراد یائسه، مبتلایان به بیماری های تیروئید، کبد، کلیه، دیابت نوع یک و افرادی که سابقه این بیماری را در خانواده شان دارند باید تست تراکم استخوان انجام دهند.

روش های درمانی و پیشگیری از پوکی استخوان

بیشتر درمان هایی که برای پوکی استخوان انجام می شود، در جلوگیری از کاهش تراکم استخوان و پیشگیری از شکستگی استخوان مفید است. درمان پوکی استخوان، در واقع گاهی درست در راستای سلامت استخوان است، برای این هدف از روش های درمانی نظیر تغییرات سبک زندگی و درمان دارویی استفاده می شود.

داروها و مکمل های دارویی مورد استفاده در درمان پوکی استخوان

«بیس فسفونات» ها، نام دسته‌ ای از داروها است که به آن ‌ها «دی فسفونات» هم می گویند.

بیس فسفونات‌ها مانع از دست دادن توده استخوانی بدن می‌شود و بیشتر در «استئوپروز» یا پوکی استخوان به کار برده می‌ شود. اثر بیس فسفونات‌ ها به صورت مهار کردن فعالیت دسته ‌ای از سلول ‌ها به نام «استئوکلاست» است که در درون استخوان ‌ها قرار داشته و وظیفه آن‌ ها جذب مواد معدنی استخوان است؛ مصرف بیس فسفونات‌ها می‌تواند احتمال شکستگی مرضی در مبتلایان به پوکی استخوان را کاهش دهد.

«کلسیم» یکی از مهم​ترین منابع در پیشگیری از پوکی استخوان است. دریافت کلسیم به ویژه در دوره کودکی و نوجوانی که بافت استخوان در حال شکل​ گیری است، بسیار ضروری است و در صورت شکل​ گیری بیشترین استحکام استخوانی، احتمال ابتلا به بیماری پوکی استخوان کاهش پیدا می کند.

از آنجا که بدن قابلیت تولید کلسیم را ندارد، در صورت مصرف نکردن کلسیم به اندازه کافی در رژیم غذایی، بدن از ذخیره استخوانی خود برای ثابت نگاه داشتن کلسیم خون و سرم استفاده می کند، در نتیجه مصرف نکردن کلسیم به اندازه کافی منجر به پوکی استخوان می شود .

«ویتامین دی» یک ویتامین محلول در چربی است که قابلیت ذخیره شدن در بدن را دارد و به رشد و استحکام استخوان ها از راه کنترل تعادل کلسیم و فسفر کمک می کند.

هشدار! مصرف تمامی داروها و مکمل های دارویی برای درمان یا پیشگیری از پوکی استخوان، باید زیر نظر پزشک بوده و با توجه به سن و دیگر عوامل تاثیرگذار در این زمینه تجویز شود .

تغیرات سبک زندگی

ورزش: فعالیت جسمی سبب تقویت استخوان ها و بهبود تعادل می شود، زیرا با افزایش سن، هر چه بیمار فعال تر و متناسب تر باشد، احتمال افتادن و شکستن استخوان کمتر است.

تغذیه خوب: از مواد غذایی سالم استفاده کنیم و مطمئن باشیم که مقدار مصرف کلسیم و ویتامین دریافتی کافی است؛ وزن کم داشتن یا از دست دادن مقدار زیادی وزن به صورت غیرارادی با ضعف سلامت استخوان و بالاتر بودن خطر شکستگی همراه است، حتی اگر داروی «بیس فسفونیت» استفاده شود.

ترک سیگار: سیگار کشیدن سبب سرعت بخشیدن به روند از بین رفتن استخوان می شود.

مصرف الکل: اگر الکل می نوشیم، مصرف آن را قطع کنیم.

دکتر «فروغ حسن پور»، کارشناس دارویی معاونت غذا و دارو دانشگاه علوم پزشکی شیراز

پایان خبر