با وجود اینکه بیشترین فلز روی زمین آهن است، اما چرا شایعترین نوع کم خونی در سراسر جهان ناشی از کمبود آهن است؟
سیستم گوارش بدن انسان، در جذب آهن بسیار هوشمند عمل می کند، به عنوان مثال با آگاهی به اهمیت آهن برای رشد میکروب ها، در هنگام مواجهه با میکروب، بدن تب کرده و کانال های ورودی آهن از گوارش تخریب می شود تا میکروب توان رشد نداشته باشد.
هر گلبول قرمز بدن انسان دارای 250میلیون مولکول هموگلوبین است و هر مولکول هموگلوبین چهار مولکول آهن دارد و هر مولکول آهن به یک مولکول اکسیژن می چسبد و از این رو هر گلبول قرمز شما که از ریه عبور می کند یک میلیارد مولکول اکسیژن را برای سوخت و ساز به بافت ها می برد. در هر میلی متر مکعب خون انسان حدود پنج میلیون گلبول قرمز وجود دارد و به ازای هر کیلوگرم وزن بدن، 75 سی سی خون در گردش است. هر سی سی برابر هزار میلیمتر مکعب است.
گلبول قرمز با وجودی که در دریای اکسیژن به سر می برد، اما ذره ای از اکسیژن مصرف نمی کند و برای بقای حیات از سوخت و ساز غیرهوازی بهره می برد که حاصل آن تولید انرژی اندک است، اما با همین اندک انرژی 120روز عمر می کند و در این طول عمر حدود 200کیلومتر راه پرپیچ و خم عروق را طی کرده و در بار امانت اکسیژن دست اندازی نکرده و همه را به بافت ها تحویل می دهد.
آهن موجود در بدن یک انسان بالغ و سالم به اندازه سه تا چهار گرم است، اما همین مقدار، کل متابولیزم یک شخص 70 کیلوگرمی را اداره می کند.
نشانه های کمبود آهن در بدن
آهن نه تنها برای متابولیسم بلکه برای رشد سلول های «اپی تلیال»، رشد مو و پردازش امور مغزی بسیار مهم است. کاهش دقت و کاهش تمرکز از عوارض جدی کمبود آهن به ویژه در کودکان است که با جبران آهن برطرف می شود. خستگی، درد ماهیچه، زخم گوشه های لب، سوزش زبان و ریزش مو تمایل به موادی از قبیل خوردن یخ، خوردن گل معطر به ویژه مهر نماز و اشتها به موادی که زیر دندان صدا کند، از علایم کمبود آهن است.
برای سنجش میزان ذخیره آهن در آزمایشگاه از آزمایش «فریتین» استفاده می شود؛ در بانوان باید دست کم 50 و در آقایان 100 میکروگرم فریتین در لیتر وجود داشته باشد.
منابع غذایی آهن
چنانچه عدد آزمایشگاهی مقدار فریتین در عدد 10 ضرب شود، برابر با میلی گرم آهن ذخیره شده در بدن است. برای مثال اگر فریتین شما 30 باشد، 300 میلی گرم آهن ذخیره دارید. گوشت، عدس، لوبیا، ماهی و جگر منابع سرشار آهن هستند.
اما برخی عادات غذایی موجب عدم جذب آهن می شود. برای مثال نوشیدن چای بعد از خوردن غذا، مصرف نانی که خمیر آن زود تهیه شده باشد و خوردن شیر و سویا با غذاهای حاوی آهن، مانع از جذب آن می شود.
کمبود آهن در بانوان و آقایان
کمبود آهن در بانوان بیشتر ناشی از خونریزی های ماهانه است؛ گرچه بایستی از دست دادن آهن از سیستم گوارش هم مدنظر باشد، اما کمبود آهن در آقایان ناشی از خونریزی های گوارشی است. نکته مهم اینکه درمان کمبود آهن در آقایان پایان راه نیست، بلکه افراد باید از نظر زخم های گوارشی و بدخیمی ها نیز مورد بررسی قرار گیرند.
به یاد داشته باشید چنانچه پزشک برای شما آزمایش خون در مدفوع در خواست کند از سه روز قبل از انجام آزمایش از خوردن ویتامین C، کلم بروکلی، طالبی، شلغم، تربچه، هویج، موز و آلوسیاه خوداری کنید./باقری نژاد
دکتر «حبیب اله گل افشان» عضو هیات علمی گروه علوم آزمایشگاهی دانشکده پیراپزشکی شیراز
با وجود اینکه بیشترین فلز روی زمین آهن است، اما چرا شایعترین نوع کم خونی در سراسر جهان ناشی از کمبود آهن است؟
سیستم گوارش بدن انسان، در جذب آهن بسیار هوشمند عمل می کند، به عنوان مثال با آگاهی به اهمیت آهن برای رشد میکروب ها، در هنگام مواجهه با میکروب، بدن تب کرده و کانال های ورودی آهن از گوارش تخریب می شود تا میکروب توان رشد نداشته باشد.
هر گلبول قرمز بدن انسان دارای 250میلیون مولکول هموگلوبین است و هر مولکول هموگلوبین چهار مولکول آهن دارد و هر مولکول آهن به یک مولکول اکسیژن می چسبد و از این رو هر گلبول قرمز شما که از ریه عبور می کند یک میلیارد مولکول اکسیژن را برای سوخت و ساز به بافت ها می برد. در هر میلی متر مکعب خون انسان حدود پنج میلیون گلبول قرمز وجود دارد و به ازای هر کیلوگرم وزن بدن، 75 سی سی خون در گردش است. هر سی سی برابر هزار میلیمتر مکعب است.
گلبول قرمز با وجودی که در دریای اکسیژن به سر می برد، اما ذره ای از اکسیژن مصرف نمی کند و برای بقای حیات از سوخت و ساز غیرهوازی بهره می برد که حاصل آن تولید انرژی اندک است، اما با همین اندک انرژی 120روز عمر می کند و در این طول عمر حدود 200کیلومتر راه پرپیچ و خم عروق را طی کرده و در بار امانت اکسیژن دست اندازی نکرده و همه را به بافت ها تحویل می دهد.
آهن موجود در بدن یک انسان بالغ و سالم به اندازه سه تا چهار گرم است، اما همین مقدار، کل متابولیزم یک شخص 70 کیلوگرمی را اداره می کند.
نشانه های کمبود آهن در بدن
آهن نه تنها برای متابولیسم بلکه برای رشد سلول های «اپی تلیال»، رشد مو و پردازش امور مغزی بسیار مهم است. کاهش دقت و کاهش تمرکز از عوارض جدی کمبود آهن به ویژه در کودکان است که با جبران آهن برطرف می شود. خستگی، درد ماهیچه، زخم گوشه های لب، سوزش زبان و ریزش مو تمایل به موادی از قبیل خوردن یخ، خوردن گل معطر به ویژه مهر نماز و اشتها به موادی که زیر دندان صدا کند، از علایم کمبود آهن است.
برای سنجش میزان ذخیره آهن در آزمایشگاه از آزمایش «فریتین» استفاده می شود؛ در بانوان باید دست کم 50 و در آقایان 100 میکروگرم فریتین در لیتر وجود داشته باشد.
منابع غذایی آهن
چنانچه عدد آزمایشگاهی مقدار فریتین در عدد 10 ضرب شود، برابر با میلی گرم آهن ذخیره شده در بدن است. برای مثال اگر فریتین شما 30 باشد، 300 میلی گرم آهن ذخیره دارید. گوشت، عدس، لوبیا، ماهی و جگر منابع سرشار آهن هستند.
اما برخی عادات غذایی موجب عدم جذب آهن می شود. برای مثال نوشیدن چای بعد از خوردن غذا، مصرف نانی که خمیر آن زود تهیه شده باشد و خوردن شیر و سویا با غذاهای حاوی آهن، مانع از جذب آن می شود.
کمبود آهن در بانوان و آقایان
کمبود آهن در بانوان بیشتر ناشی از خونریزی های ماهانه است؛ گرچه بایستی از دست دادن آهن از سیستم گوارش هم مدنظر باشد، اما کمبود آهن در آقایان ناشی از خونریزی های گوارشی است. نکته مهم اینکه درمان کمبود آهن در آقایان پایان راه نیست، بلکه افراد باید از نظر زخم های گوارشی و بدخیمی ها نیز مورد بررسی قرار گیرند.
به یاد داشته باشید چنانچه پزشک برای شما آزمایش خون در مدفوع در خواست کند از سه روز قبل از انجام آزمایش از خوردن ویتامین C، کلم بروکلی، طالبی، شلغم، تربچه، هویج، موز و آلوسیاه خوداری کنید./باقری نژاد
دکتر «حبیب اله گل افشان» عضو هیات علمی گروه علوم آزمایشگاهی دانشکده پیراپزشکی شیراز